Wijzen naar de maan

Wijzen naar de maan

trigger warning: klikbare links naar een caleidoscoop aan content

Gisteren had ik zowaar mijn agenda gebruikt en daar stonden twee duidelijke taken in: deze website afmaken en verder schrijven aan een non-fictieboek in opdracht. Maar ik viel weer in het konijnenhol dat internet heet.

Ik klikte de nieuwsbrief van Austin Kleon aan, een kunstenaar die gedichten vindt in krantenartikelen (black-out poetry) en bekend is geworden met grappige boekjes en speeches over het creatieve proces (Steal Like An Artist). Kleon verstuurt elke week een nieuwsbrief vol heerlijke klikbare linkjes, een all-you-can-eat buffet voor meanderthalers zoals ik. De trigger van gisteren was de zin “if you are having trouble with your art or writing, try pointing at things.”

Als je klikte (en ik klik, altijd, verslaafde die ik ben) kwam je bij een verhaaltje over kunstenaar John Baldessari en één van zijn fantastische kunstwerken, gemaakt door amateurs. Het werk was een reactie op een uitspraak van een abstracte schilder: “conceptuele kunst is gewoon wijzen naar dingen”. Baldessari huurde een stel amateurschilders in, met de opdracht om op realistische wijze een hand te schilderen die naar dingen wees. Niet naar een zonsondergang of een mooie rode appel, maar naar een gasfornuis, een gat in de muur, een kruipruimte. Baldessari gaf de opdracht en zette de namen van de makers eronder. Door de bijna fotorealistische handen (maar nét niet) en het wijzen naar ongebruikelijke, onsexy dingen wordt de verzameling onweerstaanbaar. Maar toch vooral door het verhaal.

Een uur later vond ik mezelf terug in een gedigitaliseerde MoMa catalogus van een Baldessari tentoonstelling uit 1994 en besefte ik dat ik weer verdwaald was geraakt in een spontane obsessie. En dat ik dat heerlijk vind, creatief verdwalen. Het is alleen een beetje excessief om dat elke dag urenlang te doen, als je eigenlijk andere dingen wil doen. Je kunt het ook zelfsabotage noemen, of een gebrek aan discipline. Het is mijn monkeymind, mijn apenhersenen die verslaafd zijn aan spannend, nieuw en grappig. Maar de vraag is: waar wil ik zelf naar wijzen? Wat wil ik zelf maken? Wat wil ik doorgeven? Want het is fascinerend om andermans creatieve proces te volgen, van idee tot eindresultaat en alle omwegen erbij. Maar ik wil nog liever zelf maken, zelf ontdekken. Werken toevoegen aan die keten. Ik strijd dagelijks met infobesitas of informatieverslaving, en probeer de honger die ik voel te stillen door mezelf vol te proppen met andermans vondsten. En dat is een oneindige maaltijd, van hamburgers tot haute cuisine. Maar omdat ik dit al decennia lang excessief doe, mag ik gerust concluderen dat het niet vervult. Dat ik deze brandstof een beetje anders moet inzetten, en dan niet als drugs die me mezelf laat vergeten.

Alle instructie is slechts een vinger die naar de maan wijst, zo gaat een zenspreekwoord. Wie alleen naar de vinger blijft kijken, zal nooit de schoonheid van de maan zien. En dat doet me weer denken aan een andere zengedachte, van de student die bij een zenmeester komt om verlichting te leren. Hij schenkt thee voor de leerling in, maar blijft doorschenken, tot het kopje overstroomt. De leerling vraagt verbaasd waarom hij dat doet. ‘Dit kopje is als jouw hoofd’, zou het antwoord zijn geweest. ‘Het zit al vol. Om er fatsoenlijk thee in te kunnen schenken moet het eerst leeg zijn.’

Leeg zijn. Ontvankelijk. Interessant. Op dit punt kan ik nog veel verder wegzinken in een oceaan van lauwe thee: terug naar Baldessari gaan, dwalen door de geschiedenis van het MoMa. Nog meer zenwijsheden opzoeken, een meditatiecursus in de buurt vinden, I Tjing muntjes gooien. Kijken of ik die mp3 nog ergens heb van die fijne bodyscan – een rustgevende auditieve vinger die al je lichaamsdelen opsomt, terwijl je lekker ligt met je ogen dicht: je rechter wenkbrauw, je linker elleboog, het topje van je rechter wijsvinger. Of: wakker worden, me realiseren wat ik aan het doen ben. En doen wat ik wilde doen, namelijk: deze blog afmaken.

Schrijven is voor mij een vorm van meditatie. Leren werken met mijn slingerapengeest. Merken dat je afdwaalt en met mededogen teruggaan naar waar je oorspronkelijk mee bezig was. Die tientallen tabjes van je innerlijke computer afsluiten en je wijden aan je taak. Terwijl je ook om je heen blijft kijken om te genieten. Want de wereld is ongelooflijk mooi en rijkgeschakeerd. Wijzer wijzen. Daar zit vast wel een haiku in.

Opdrachten bedacht door Baldessari uit zijn CalArts programma uit 1970:

Nr. 10: Maak kunst op basis van leerprocedures. Hoe leert een kind?

Nr. 68: Maak een lijst door kunstboeken te lezen en met kunstenaars te praten, een lijst met alle dingen die je moet vermijden bij het maken van kunst. Doe die dingen. Vraag jezelf af of de resultaten goed of slecht zijn.

Heb jij ook een slingerapenhoofd? Kom bij de club.
Zoek je hulp? Misschien werkt een verse deadline. Wij gaan je bellen.